Opinia Henryka z Gandawy
Do probelmu tego pewien doktor odniósł się następująco. Akt poznania może być rozróżniony na podstawie przedmiotu, jak też może być poznany sam przez się lub przypadłościowo, jednostkowo lub powszechnie.
Chociaż w sposób realny Bóg nie jest poznawany przypadłościowo, ponieważ cokolwiek na Jego temat jest poznawane jest Nim samym, to jednak poznając jakiś Jego atrybut poznajemy jakby przypadłościowo czym jest. Dlatego Jan Damasceński w I księdze O wierze prawdziwej [rozdz. IV] twierdzi o atrybutach, że nie mówią one o naturze Boga, lecz o czymś, co natury dotyczy.
W perspektywie uniwersalnej, przykładowo w przypadku atrybutu ogólnego, Bóg jest faktycznie poznawany. Jednakże nie w tym znaczeniu, które odnosi się do orzekania, które mówi coś na temat samego Boga w którym nie ma niczego ogólnego, ponieważ Jego istota sama z siebie jest jednostkowa. Ogólne orzekanie o Bogu [będące źródłem wartościowego poznania - dop. tłum.] odnosi się wyłącznie do takiej ogólności, która jest wspólna Jemu samemu i stworzeniu analogicznie. Zatem [jedność tych dwóch porządków orzekania - dop. tłum.] jest przez nas poznawana jako coś jakby jednego z powodu bliskości pojęć, chociaż w rzeczywistości są to pojęcia różne [tzn. wskazujęce na dwa różne porządki - dop. tłum.].
W perspektywie jednostkowej Bóg nie jest poznawany na podstawie stworzeń, ponieważ stworzenie jest tylko Jego dalekim podobieństwem na takiej zasadzie, że jest ono podobne formalnie do Boga jednakże w aspekcie innych atrybutów, które nie są naturą Boga w jej jednostkowości.
Również w perspektywie uniwersalnej Bóg jest poznawany trojako mianowicie: najogólniej, ogólniej i ogólnie.
Najogólniejszy sposób poznawania posiada trzy stopnie. Pierwszy stopień: Poznawanie każdego bytu, jako tego oto konkretnego bytu, na którym byt, to jest Bóg, jest poznawany najbardziej nieoddzielalnie jakby pewna część pojęcia [bytu jako takiego - dop. tłum.]. Drugi stopień: Poprzez oddalenie się od poprzedniego sposobu poprzez pojmowanie bytu [jako takiego - dop. tłum.]. Trzeci stopień: Polega on na pojmowaniu Boga dzięki pojęciu, które chwyta coś analogicznie wspólne Bogu i stworzeniu i nie jest to pojęcie [bytu jako bytu - dop. tłum.] częściowe. Na trzecim stopniu rozróżnione zostaje także pojęcie bytu, które przysługuje Bogu, przykładowo, gdy byt jest pojmowany jako niezdeterminowany negatywnie , to jest jako coś nie dającego się określić, od pojęcia bytu, które przysługuje analogicznie, które jest bytem niezdeterminowanym poprzez brak.
Poza tymi trzema stopniami pojmowania najogólniejszego Bóg jest również pojmowany ogólniej, dzięki pojmowaniu jakiegokolwiek atrybutu nie wprost, jak poprzednio, lecz wraz z ich uprzednią najwyższą wzniosłością.
Ogólnie natomiast Bóg jest poznawany dzięki poznaniu jakiegokolwiek atrybutu, który jest tożsamy z Jego pierwszym atrybutem, mianowicie bytowaniem (istnieniem), a to z powodu jego prostoty.
Bóg nie jest także poznawany dzięki właściwej postaci [poznawczej - dop. tłum.], ponieważ nic nie jest od Niego prostsze, lecz raczej na sposób poświadczenia dokonującego się dzięki jakiejś innej postaci wziętej ze stworzeń. I tak wszystkie trzy wymienione sposoby...
